Dierentuinen in nood Door het coronavirus liggen de fokprogramma’s van dierentuinen stil. En ze krijgen veel minder inkomsten en bezoekers. Springt het Rijk of de gemeente bij? „We moeten niet zielig doen.”
Een puberende gorilla wordt nogal flirterig – meestal niet op een charmante manier. Nasibu uit Diergaarde Blijdorp in Rotterdam is dertien. Krijsen, duwen, rondhollen; meisjes plagen, kusjes vragen. Bij mensapen is dat gedrag een manier om te laten zien dat het tijd is om het nest te verlaten en het hoofd van een eigen groep, een eigen gezin, te worden. Een geschikte ‘haremconstructie’ – meerdere vrouwen voor één man – werd gevonden in een dierentuin in Nieuw-Zeeland, waar Nasibu’s verblijf is klaargemaakt. In afwachting daarvan ging hij alvast „op kamers”, een eigen verblijf om zijn medegorilla’s wat rust te gunnen.
Maar door de coronamaatregelen zijn de grenzen met Nieuw-Zeeland voor gorilla’s en dergelijk verkeer gesloten, en moet Nasibu nog langer in de wachtkamer van volwassenheid blijven. De fokprogramma’s waarvoor dieren over grote afstanden moeten worden vervoerd, zijn grotendeels stilgevallen. Veel Nederlandse dierenparken zitten nu met zulke problemen. De stop tornt aan het fundament van wat een dierenpark anno 2020 is: niet alleen een tentoonstelling van exoten, maar ook onderdeel van een wereldwijd conservatieprogramma.
„Het gaat bij dierenparken tegenwoordig veel meer over het in stand houden van diersoorten”, zegt Erik Zevenbergen, directeur van Blijdorp en voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen (NVD) waarbij dertien parken zijn aangesloten. „En om de dieren weer terug te plaatsen in de natuur.” Er is wat het uitzetten en de fokprogramma’s betreft nog geen uitzicht op het oude normaal.
‘Gekaasschaafd’
En het is nog maar de vraag hoeveel dierenparken resteren tegen de tijd dat dieren weer vrijuit over de grenzen vervoerd kunnen worden. Sinds de coronamaatregelen mogen de Nederlandse dierentuinen ongeveer 40 procent van hun gebruikelijke bezoekersaantallen ontvangen. De dertien dierentuinen die zijn aangesloten bij de NVD voorzien voor de komende tijd forse bezuinigingen.
In Dierenpark Amersfoort hebben ze „gekaasschaafd”, zegt Zevenbergen. Verspreid over de verschillende afdelingen zijn 17 van de 125 werknemers ontslagen. Bij de Apenheul in Apeldoorn werden tien van de tachtig vaste krachten ontslagen. Blijdorp verwacht vanwege financiële problemen een kwart van het personeel te ontslaan. „Met name op de afdelingen die gerelateerd zijn aan bezoekersaantallen, zoals horeca, sales en educatie.”
Voor maximaal 90 procent van de loonkosten kan voorlopig nog een beroep worden gedaan op de NOW-regeling, maar ook de verzorging van dieren en planten kost veel geld, zegt Zevenbergen. „Op onderhoud bijvoorbeeld hebben we in Blijdorp fors bezuinigd. Normaal zijn we daar 3 miljoen euro per jaar aan kwijt, maar nu hopelijk maar een paar ton, we doen niks tenzij iets in elkaar dreigt te donderen.”
De omzetderving voor de sector bedraagt volgens de NVD 150 miljoen euro. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft vorige maand voor de hele sector, dat zijn tientallen dierentuinen, 39 miljoen euro toegezegd. „Voor het overige deel kijken we nu naar de lokale overheden.” Rotterdam heeft gehint dat Blijdorp een overbruggingskrediet krijgt van een paar miljoen.
De gemeente Amsterdam kan niet zo’n toezegging doen. „Artis is een icoon en moet zeker blijven bestaan”, zegt wethouder Laurens Ivens (Wonen, SP), „maar Artis is niet alleen van Amsterdam”. Ivens hoopt dat het Rijk de coronakosten zo veel mogelijk voor haar rekening neemt. „Er is nu beweging. Als wij geld gaan geven, dan doen we dat hoogstwaarschijnlijk voor het aquarium, want daar moet nodig iets aan gebeuren.”
Hoge toegangsprijzen
Het meest precair is de situatie volgens Zevenbergen voor de dierenparken zonder winstoogmerk, waaronder behalve Artis ook Blijdorp, de Apenheul en Avifauna in Alphen aan den Rijn vallen. „Die hebben nagenoeg geen buffer.” Daar was ook geen reden voor, zegt Zevenbergen, want „het bezoekersaantal is vrijwel altijd hetzelfde”.
Op deze woensdagmiddag, normaal gesproken spitsuur in de dierentuin omdat de basisscholen dicht zijn, is het relatief rustig in Blijdorp.
Annemijn Doude van Troostwijk (22) ging vroeger met haar ouders naar Blijdorp. „Soms alleen naar de speeltuin, we bleven daar de hele dag.” Nu wilde ze met Emilie Bartels (23) en Isabelle van Heijningen (24) een fijn dagje uit en bedachten ze dit. „Met de Rotterdampas kan je één keer in het jaar voor 5 euro naar binnen en dan is het goed te betalen.” Een toegangskaartje kost normaal 23,50 euro (voor kinderen 19 euro) en dat is best prijzig, vinden ze.
Nathalie van Elburg (37) heeft een dochtertje van 2 en Vanity Bakboord (35) een dochtertje van anderhalf. Ze grappen dat hun dochters de wildste diertjes zijn in de dierentuin, want ze moeten voortdurend achter ze aanrennen. Maar nu kijken ze met z’n vieren naar het nijlpaard dat log en dromerig voor zich uit staart. Ze vinden het belangrijk dat hun meisjes zien dat dieren écht bestaan en niet alleen op tv. Ze gaan ze nu ook zelf herkennen, zegt Bakboord. Al toen haar dochter nog een baby was ging ze al en sindsdien heeft ze een abonnement. Ze kan dan iemand eenmalig met korting meenemen en dat werd Nathalie. Ook zij vinden de normale toegangsprijzen aan de hoge kant.
De toegangsprijs verder opdrijven, is geen oplossing voor de huidige crisis, zegt Erik Zevenbergen. In 2013 kreeg de dierentuinbranche al een klap te verwerken waarna de entreeprijzen flink verhoogd werden. Toen draaide de overheid de subsidiekraan dicht. In plaats van een bijdrage van 5,3 miljoen euro, kregen de dertien dierentuinen die zijn aangesloten bij de NVD 800.000 euro, die bestemd is voor schooleducatie.
Beter dan een managementcursus
Als de dierentuin hem om advies zou vragen, zou Blijdorp-fan Dick van der Burg (69) het volgende aanbevelen: meer apen. „Desnoods ten koste van andere dieren, de kamelen bijvoorbeeld, die enorm veel ruimte nodig hebben.”
Hij schenkt zichzelf koffie in uit een thermosfles. Van der Burg heeft een abonnement en beschouwt Blijdorp bijna als zijn achtertuin, hoewel hij er een stuk voor moet fietsen, én nog met de metro. „Apen zijn net mensen. Een bedrijf, élk bedrijf, kan beter een dagje naar de dierentuin organiseren dan een managementcursus aanbieden, zegt Van der Burg. „Je ziet het meest dominante alfamannetje, die boven aan de sociale hiërarchie staat, en je herkent meteen zijn evenknie op kantoor.”
Jenny Gaidoukevitch (51) vindt de dierentuin het ideale uitje, juist vanwege corona. „Het is perfect omdat je veel buiten bent.” Ze zit met Mark Broere (29), de vriend van haar dochter, aan een tafeltje op een terras in Blijdorp. Haar dochter had ook mee gewild maar die moest werken. Ze zijn er al vanaf tien uur in de ochtend en hebben halverwege de middag het grootste gedeelte van de dierentuin gezien. Gaidoukevitch vond de prairiehondjes het mooist, Broere de wasberen en giraffen.
Zonder meer overheidssteun, ziet Zevenbergen de toekomst somber in. „Ook in 2021 zal het nog niet normaal zijn.”
Zevenbergen zegt dat de voornaamste doelstelling van de moderne dierentuin is om de mens dichter bij de natuur te brengen. „We zijn de natuur snel aan het verwoesten. En als mensen ergens van gaan houden, ga je het ook beter beschermen. Dat raakt aan de maatschappelijke rol die we hebben. Ik hoop dat de overheid dat ziet en meer gaat bijdragen.”
Dierentuinen moeten kritisch naar zichzelf kijken, vindt hij. „We zijn ook gewoon ondernemers. We moeten niet zielig doen, maar flexibel zijn.”
Bron: https://www.nrc.nl/nieuws/2020/09/18/hoeveel-dierentuinen-zijn-er-straks-nog-over-a4012605
