Honden kunnen niet praten en toch reageert hun brein op uitgesproken woorden. Dat duidt erop dat de menselijke taal diepe evolutionaire wortels heeft.
Elk hondenbaasje weet dat zijn of haar huisdier woest aan het kwispelen slaat bij het uitspreken van Brave hond! met een vrolijke stem op een hoge toonhoogte.
Dat wekte de nieuwsgierigheid van wetenschappers. Wat gebeurt er precies in een hondenbrein wanneer het dier lovende woorden hoort? En is dat proces hetzelfde als de hiërarchische manier waarop onze eigen hersenen dergelijke akoestische informatie verwerken?
Wanneer een mens een compliment krijgt, reageren de primitievere, subcorticale auditieve gebieden eerst op de intonatie, de emotionele lading van spraak. Vervolgens schakelt het brein over naar de recenter ontwikkelde auditieve cortex om de aangeleerde betekenis van de woorden te achterhalen.
In 2016 ontdekte een onderzoeksteam dat het hondenbrein, net als dat van mensen, de intonatie en de betekenis van een woord afzonderlijk verwerkt, hoewel honden daarvoor hun rechter hersenhelft gebruiken en wij onze linkerhersenhelft. Maar er bleef nog een vraag onopgelost: verwerkt het hondenbrein goedkeurende woorden via dezelfde stappen?
“Dat is een belangrijke vraag, omdat honden niet kunnen praten maar wel op de juiste manier reageren op onze woorden,” vertelt Attila Andics. De neurowetenschapper van de Eotvos Lorand-universiteit in Boedapest werkte mee aan zowel het vorige als het nieuwe onderzoek, waarover onlangs een artikel verscheen in het vakblad Scientific Reports. Zo zijn sommige honden in staat om duizenden namen van verschillende voorwerpen te herkennen en kunnen ze de naam aan een specifiek voorwerp koppelen.
Toen de wetenschappers scans van de hersenen van honden bestudeerden, ontdekten ze dat die, net als die van ons, het geluid van uitgesproken woorden op hiërarchische wijze verwerken: eerst wordt de emotionele component geanalyseerd in het oudere deel van het brein, de subcorticale gebieden, en vervolgens wordt de betekenis van de woorden achterhaald in de nieuwere cortex.
Volgens de auteurs draagt deze ontdekking bij aan de kennis over de ontwikkeling van de menselijke taal. Opvallend genoeg leefde de laatste gezamenlijke voorouder van honden en mensen zo’n honderd miljoen jaar geleden. Het is dan ook waarschijnlijk dat “het brein van veel zoogdieren op dezelfde wijze reageert op vocale geluiden,” aldus Andics.
Goede luisteraars
Voor hun experimenten rekruteerden de Hongaarse onderzoekers twaalf honden (zes bordercollies, vijf golden retrievers en een Duitse herder) die in de buurt van Boedapest als huisdier werden gehouden. De onderzoekers trainden de dieren om vrijwillig in een MRI-apparaat plaats te nemen en daar stil in te blijven liggen terwijl een hondentrainer tegen ze praatte. Ze gebruikte bekende prijzende woorden, zoals “slim” en “goed zo”, maar ook onbekende, neutrale woorden zoals “als” en “nog”.
De trainer sprak Hongaars en gebruikte soms een enthousiaste, lovende intonatie, en andere keren een neutrale toon. Ook herhaalde ze de woorden en intonaties opzettelijk. Terwijl ze sprak, werden er scans gemaakt van de hersenactiviteit van de honden.
In eerste instantie was bij het horen van de woorden toegenomen activiteit te zien in de auditieve gebieden in zowel het subcorticale als het corticale gedeelte van de hondenhersenen.
Maar als de honden verschillende herhalingen hoorden van dezelfde (prijzende of neutrale) intonatie daalde het activiteitniveau in het oudere deel snel, los van de vraag of de dieren het woord kenden. Die snelle afname duidt erop dat de intonatie wordt verwerkt in de oudere breingebieden van de honden.
Als de dieren luisterden naar herhalingen van bekende woorden, nam het activiteitniveau in het nieuwere deel van hun brein langzaam af. Dit was echter niet het geval als ze naar onbekende woorden luisterden. Uit deze langzame afname van activiteit in reactie op bekende woorden valt af te leiden dat de nieuwere hersengebieden betrokken zijn bij de verwerking van de betekenis van woorden.
Uit het onderzoek “blijkt dat wat we zeggen en hoe we het zeggen allebei van belang zijn voor honden,” schrijft etholoog aan de Engelse University of Sussex David Reby in een e-mail.
“Dat kunnen we afleiden uit onze interactie met honden, maar dat is best verrassend. Honden kunnen immers niet praten, en hun eigen communicatiesysteem [blaffen] kent geen duidelijk onderscheid tussen betekenis en intonatie.”
Bijzondere band
Uit eerdere studies bleek al dat veel dieren, van zangvogels tot dolfijnen, emotionele aanwijzingen in de subcortex verwerken, terwijl meer complexe, aangeleerde signalen in de cortex worden geanalyseerd, ook al kunnen ze niet praten. Zo luisteren zebra’s naar de emoties van de geluiden van andere herbivore soorten om te horen of er roofdieren in de buurt zijn.
Terrence Deacon, neuroantropoloog aan de University of California in Berkeley stelt dat het waarschijnlijk is dat de menselijke taal zich uit dergelijke signalen heeft ontwikkeld, waarbij dezelfde neurologische systemen werden ingezet voor de spraakontwikkeling.
Honden, gedomesticeerde dieren die zich in de afgelopen tienduizend jaar ontwikkelden terwijl ze met mensen optrokken, gebruiken dit oeroude vermogen om menselijke emoties te kunnen verwerken op een bijzondere manier, voegt Andics daaraan toe.
“Dat verklaart deels waarom honden er zo goed in slagen om met ons samen te werken” – en ons soms kunnen manipuleren met hun betekenisvolle blik.
